"Ο Θρησκευτικός τουρισμός στο Πάικο"
06/12/2012
Αφορμή για την συγγραφή αυτού του άρθρου, μου έδωσε η κλαδική Έκθεση «Φιλοξένια», που διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη από τις 22 έως τις 25 Νοεμβρίου 2012, αλλά κυρίως ένα forum που διοργάνωσε η Ελληνική Εταιρεία Διοίκησης Επιχειρήσεων (Ε.Ε.Δ.Ε.) της οποίας είμαι μέλος από το 1986, με τίτλο Marketing Θεσσαλονίκη: Τουρισμός – Πολιτισμός, του οποίου ο σκοπός ήταν η ανάπτυξη της συζήτησης για τη βελτίωση του τουριστικού προϊόντος «Θεσσαλονίκη» και η σωστή προώθησή του.
Πιο συγκεκριμένα στο forum παρουσιάστηκαν τα πλεονεκτήματα της Πόλης «Θεσσαλονίκη» και μελέτες από ειδικούς στο χώρο του τουρισμού πόλεων ώστε να αντιληφθούμε τις δυνατότητες ενδυνάμωσης της πόλης, ως προορισμό city break, δηλαδή μια πόλης για ξεκούραση, ένα διάλλειμα για ψώνια, γαστρονομία, επισκέψεις μουσείων, μνημείων, νυχτερινή ζωή, cinema, θέατρο μουσική κλπ., μ’ άλλα λόγια ταξίδι αναψυχής!
Ο τουρισμός ήταν, είναι και θα πρέπει να είναι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας. Το νεοσύστατο Υπουργείο Τουρισμού έθεσε ψηλά τον πήχη για το 2013. Μετά και την πρόσφατη συμμετοχή της Ελλάδας στο Παγκόσμιο Συνέδριο του Λονδίνου με την ονομασία World Travel Market (Παγκόσμια Τουριστική Αγορά), το Υπουργείο ανακοίνωσε 17,000,000 αφίξεις τουριστών στην Ελλάδα για το 2013. Πολύ φιλόδοξος στόχος πράγματι! Αυτός ο αριθμός προέρχεται από κρατήσεις των μεγάλων Tour Operators στη Βρετανία, Γερμανία, Σκανδιναβικές χώρες Ρωσία και λοιπές ανατολικές χώρες, βαλκάνια καθώς επίσης και προβλέψεις για τουρισμό από χώρες της Άπω Ανατολής και ΗΠΑ.
Όμως, μεσούσης της κρίσης, ελληνικό πολιτικό-οικονομικό «ατύχημα» φοβίζει της Αθήνα για τις εκταμιεύσεις των δόσεων «της τρόικα» αλλά και την διαφαινόμενη αντιπαράθεση ΔΝΤ-Ε.Ε. Ο Θεός να βάλει το χέρι του!
Όμως εμείς ας επανέλθουμε στον θρησκευτικό τουρισμό και να τονίσουμε ότι είναι μια μορφή τουρισμού που αναφέρεται σε μια κατηγορία ατόμων που επισκέπτονται θρησκευτικούς τόπους που βρίσκονται στη χώρα της μόνιμης διαμονής τους ή σε κάποια άλλη, είτε για λόγους λατρείας, είτε για να πάρουν μέρος σε κάποιες θρησκευτικές εκδηλώσεις ή τελετές είτε για να πάνε κάποιο τάμα που είχαν κάνει κλπ.
Η μορφή αυτή τουρισμού είναι περιορισμένης διάρκειας, συνήθως μια ως τρεις μέρες. Επίσης τα τουριστικά πακέτα για θρησκευτικό τουρισμό είναι σχετικά φθηνότερα από εκείνα άλλων μορφών τουρισμού επειδή είναι λιτότερα, ενώ τα οικονομικά ωφελήματα για τους θρησκευτικούς τόπους και κατ’ επέκταση για τις οικονομίες των χωρών στις οποίες βρίσκονται αυτοί είναι σημαντικά. Για την ανάπτυξη αυτής της μορφής τουρισμού δεν χρειάζεται ειδική υποδομή, αλλά μόνο βασική.
Σε συνάντηση που είχαμε στο περιθώριο αυτού του forum με τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης κ. Γιάννη Μπουτάρη, μας ειπώθηκε ότι ο Δήμος της Αγίας Πετρούπολης φιλοτεχνεί τα αγάλματα των δύο αδελφών Ιερομόναχων και μετέπειτα Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου με σκοπό να τα δωρίσει στον Δήμο Θεσσαλονίκης και να τα εγκαταστήσει στον προαύλιο χώρο του Ιερού Ναού που φέρουν τα ονόματα των Αγίων, στη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης.
Η παραπάνω δωρεά αποτελεί δείγμα ευγνωμοσύνης του Ρωσικού Λαού προς τους Θεσσαλονικείς οι οποίοι κήρυξαν τον Χριστιανισμό στον πληθυσμό της Μεγάλης Μοραβίας, το 863. Ο Κύριλλος σύμφωνα με την παράδοση, επινόησε ένα σύστημα γραφής, το οποίο ονομάζεται Κυριλλικό αλφάβητο και αποτέλεσε την βάση των σλαβικών γλωσσών. Αυτό το αλφάβητο αποτελείται κατά κύριο λόγο από το ελληνικό αλφάβητο, με προσθήκη στοιχείων από το εβραϊκό το αρμένικο και το αβεστικό αλφάβητο.
Αλλά ας επανέλθουμε στην συζήτηση με τον κ. Γιάννη Μπουτάρη. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης, μας είπε κατάφερε να ενοικιάσει περίπτερο στο Κέντρο της Αγίας Πετρούπολης και με διαφημιστικό υλικό να ενημερώνει το Ρωσικό κοινό για την Πόλη της Θεσσαλονίκης, τα θρησκευτικά μνημεία, τις Βυζαντινές Εκκλησίες, το Βυζαντινό και Αρχαιολογικό Μουσείο κλπ.
Αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας Marketing σύμφωνα με το Ρωσικό και Ελληνικό πρακτορείο ταξιδίων αναμένεται να είναι η άφιξη 700,000 Ρώσων τουριστών στη Θεσσαλονίκη το 2013 με αποκλειστική και μόνη δραστηριότητα τον θρησκευτικό τουρισμό.
Στη διάρκεια του forum αναφέρθηκε ότι οι άνθρωποι αυτοί κατά την διάρκεια της παραμονής τους στην Ελλάδα θα επισκεφθούν στα πλαίσια ημερήσιας εκδρομής από την Θεσσαλονίκη π.χ. τα Μετέωρα (μοναστήρια), στη συνέχεια θα κατέβουν για φαγητό στην Καλαμπάκα, θα αγοράσουν διάφορα είδη λαϊκής τέχνης, ντόπια προϊόντα κλπ. και το βράδυ θα επιστρέψουν στη Θεσσαλονίκη.
ΠΡΟΤΑΣΗ:
Γιατί η ημερήσια εκδρομή να γίνει π.χ. στα Μετέωρα ή στο Παγγαίο και όχι στο όρος Πάικο; Και στο Πάικο έχει Μοναστήρια (Μονή Παναγίας Γουμενίσσης, Μονή Αγίου Ραφαήλ, Μονή Οσίου Νικοδήμου). Για τα Μετέωρα θα διανύσουν οι τουρίστες 225 χιλιόμετρα με ότι αυτό συνεπάγεται( ταλαιπωρία, extra βενζίνες, διόδια κλπ.), ενώ για το καταπράσινο Πάικο μόλις 75 χιλιόμετρα. Η εκδρομή μπορεί να επενδυθεί με ένα κατάλληλο για την περιοχή διαφημιστικό τουριστικό πακέτο· οι εκδρομείς μετά την ξενάγηση στα Μοναστήρια θα καθίσουν για φαγητό στη Γουμένισσα, ή στη Γρίβα στο Πεντάλοφο (και όχι στα Πορρόια του Νομού Σερρών, όπως μου δήλωσε ένας οδηγός τουριστικού λεωφορείου που μετέφερε προσκυνητές).
Τα souvenir που θ’ αγοράσουν οι προσκυνητές κάλλιστα μπορούν να είναι αγροτικά προϊόντα της περιοχής αλλά κ. Μπουτάρη είπα στο Δήμαρχο, «γιατί ο κάθε ένας να μην κρατάει στο χέρι του ένα μπουκάλι κρασί «Γουμένισσα»;
Να μια καλή ιδέα λοιπόν για να βάλουμε την Γουμένισσα και στον εισαγόμενο οδικό θρησκευτικό τουριστικό χάρτη μας είπε ο κυρ-Γιάννης και μας χαμογέλασε με νόημα.
Αγαπητές φίλες, αγαπητοί φίλοι και συνδημότες μου: Γιατί να μην κρατάει στο χέρι του ο κάθε Έλληνας ή ξένος τουρίστας ένα μπουκάλι κρασί Ονομασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας (ΟΠΑΠ) από τα κτήματα – Οινοποιεία Αϊδαρίνη, Τάτση, Τίτου Ευτυχίδη, Χατζηβαρίτη, αλλά και άλλων μικρότερων οινοποιείων ή αντίστοιχα ένα μπουκάλι τσίπουρο ή γράππα αποσταγμένα από τα περίφημα «καζάνια» της Γουμένισσας;
«Ήγγικεν η ώρα» στα πλαίσια του θρησκευτικού τουρισμού να αξιοποιηθούν και άλλες παραγωγικές βιοτεχνικές εμπορικές δραστηριότητες αυτού του τόπου. Του τόπου όπου οι περισσότεροι από εμάς τους νεώτερους γεννηθήκαμε, του τόπου όπου μεγαλώσαμε, του τόπου όπου ζούμε, που τόσο αγαπούμε, του τόπου μας.
Για το λόγο αυτό, όπως και στην Αγροτική Οικονομία έτσι και στον θρησκευτικό τουρισμό του Πάικου απαιτείται Στρατηγικός Σχεδιασμός!
Στην Οικονομική Επιστήμη υπάρχει η Αρχή του Συγκριτικού Πλεονεκτήματος (Comparative advantage)· στην καταπράσινη πλαγιά του Πάικου, στην Μητροπολιτική Γουμένισσα το συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων περιοχών της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας λέγεται Θρησκευτικός Τουρισμός, επακόλουθο του οποίου θα είναι η Οικονομική Ανάπτυξη αυτού του τόπου.
Η κεντρική εξουσία βρίσκεται μακριά, πολύ μακριά από την περιοχή μας, σε 600 χιλιόμετρα απόσταση σχεδιάζουν οι γραφειοκράτες των Αθηνών. Όταν καλούνται να σχεδιάσουν παίρνουν μπροστά τους τον χάρτη της Ελλάδας και πειραματίζονται σε «Ασκήσεις επί Χάρτου». Αποφασίζουν για μας , χωρίς εμάς. Τι μένει λοιπόν να κάνουμε; Αυτό-οργάνωση επιχειρήσεων και ιδιωτών· λήψη αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο, από νέους ικανούς και αποτελεσματικούς Ανθρώπους με τεχνογνωσία (Know-how) και επιτελικό προγραμματισμό κάνοντας χρήση όλων των Εθνικών και Κοινοτικών Κονδυλίων. Επιτυχημένο παράδειγμα αναφέρω την έγκριση προγράμματος αναπαλαίωσης του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου στη Γουμένισσα, προϋπολογισμού δαπάνης 4,000,000 ευρώ. Το έργο ήδη εκτελείται και πιστώνεται στην Μητρόπολη Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως Πολυκάστρου και Γεφύρας χάρις στις άοκνες προσπάθειες του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτου και Πατέρα και Δεσπότη ημών κ.κ. Δημητρίου, αλλά και της άξιας επιτελικής ομάδας της Μητρόπολης.
Ο επόμενος χρόνος, το 2013 , είναι αφιερωμένος στη συμπλήρωση 1150 ετών από τον εκχριστιανισμό των σλάβων, από τους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο.
Το ¨ κύμα ¨ των σλάβων (κυρίως Ρώσων) τουριστών στη Θεσσαλονίκη αλλά και στην ευρύτερη αυτής, περιοχή, καθώς επίσης και οι οργανωμένες και αποτελεσματικές επισκέψεις των Ελλήνων προσκυνητών στα μοναστήρια του Πάικου, μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν την ¨ατμομηχανή ¨ - λοκομοτίβα – οικονομικής ανάπτυξης της Παιονίας.
Πιο συγκεκριμένα στο forum παρουσιάστηκαν τα πλεονεκτήματα της Πόλης «Θεσσαλονίκη» και μελέτες από ειδικούς στο χώρο του τουρισμού πόλεων ώστε να αντιληφθούμε τις δυνατότητες ενδυνάμωσης της πόλης, ως προορισμό city break, δηλαδή μια πόλης για ξεκούραση, ένα διάλλειμα για ψώνια, γαστρονομία, επισκέψεις μουσείων, μνημείων, νυχτερινή ζωή, cinema, θέατρο μουσική κλπ., μ’ άλλα λόγια ταξίδι αναψυχής!
Ο τουρισμός ήταν, είναι και θα πρέπει να είναι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας. Το νεοσύστατο Υπουργείο Τουρισμού έθεσε ψηλά τον πήχη για το 2013. Μετά και την πρόσφατη συμμετοχή της Ελλάδας στο Παγκόσμιο Συνέδριο του Λονδίνου με την ονομασία World Travel Market (Παγκόσμια Τουριστική Αγορά), το Υπουργείο ανακοίνωσε 17,000,000 αφίξεις τουριστών στην Ελλάδα για το 2013. Πολύ φιλόδοξος στόχος πράγματι! Αυτός ο αριθμός προέρχεται από κρατήσεις των μεγάλων Tour Operators στη Βρετανία, Γερμανία, Σκανδιναβικές χώρες Ρωσία και λοιπές ανατολικές χώρες, βαλκάνια καθώς επίσης και προβλέψεις για τουρισμό από χώρες της Άπω Ανατολής και ΗΠΑ.
Όμως, μεσούσης της κρίσης, ελληνικό πολιτικό-οικονομικό «ατύχημα» φοβίζει της Αθήνα για τις εκταμιεύσεις των δόσεων «της τρόικα» αλλά και την διαφαινόμενη αντιπαράθεση ΔΝΤ-Ε.Ε. Ο Θεός να βάλει το χέρι του!
Όμως εμείς ας επανέλθουμε στον θρησκευτικό τουρισμό και να τονίσουμε ότι είναι μια μορφή τουρισμού που αναφέρεται σε μια κατηγορία ατόμων που επισκέπτονται θρησκευτικούς τόπους που βρίσκονται στη χώρα της μόνιμης διαμονής τους ή σε κάποια άλλη, είτε για λόγους λατρείας, είτε για να πάρουν μέρος σε κάποιες θρησκευτικές εκδηλώσεις ή τελετές είτε για να πάνε κάποιο τάμα που είχαν κάνει κλπ.
Η μορφή αυτή τουρισμού είναι περιορισμένης διάρκειας, συνήθως μια ως τρεις μέρες. Επίσης τα τουριστικά πακέτα για θρησκευτικό τουρισμό είναι σχετικά φθηνότερα από εκείνα άλλων μορφών τουρισμού επειδή είναι λιτότερα, ενώ τα οικονομικά ωφελήματα για τους θρησκευτικούς τόπους και κατ’ επέκταση για τις οικονομίες των χωρών στις οποίες βρίσκονται αυτοί είναι σημαντικά. Για την ανάπτυξη αυτής της μορφής τουρισμού δεν χρειάζεται ειδική υποδομή, αλλά μόνο βασική.
Σε συνάντηση που είχαμε στο περιθώριο αυτού του forum με τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης κ. Γιάννη Μπουτάρη, μας ειπώθηκε ότι ο Δήμος της Αγίας Πετρούπολης φιλοτεχνεί τα αγάλματα των δύο αδελφών Ιερομόναχων και μετέπειτα Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου με σκοπό να τα δωρίσει στον Δήμο Θεσσαλονίκης και να τα εγκαταστήσει στον προαύλιο χώρο του Ιερού Ναού που φέρουν τα ονόματα των Αγίων, στη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης.
Η παραπάνω δωρεά αποτελεί δείγμα ευγνωμοσύνης του Ρωσικού Λαού προς τους Θεσσαλονικείς οι οποίοι κήρυξαν τον Χριστιανισμό στον πληθυσμό της Μεγάλης Μοραβίας, το 863. Ο Κύριλλος σύμφωνα με την παράδοση, επινόησε ένα σύστημα γραφής, το οποίο ονομάζεται Κυριλλικό αλφάβητο και αποτέλεσε την βάση των σλαβικών γλωσσών. Αυτό το αλφάβητο αποτελείται κατά κύριο λόγο από το ελληνικό αλφάβητο, με προσθήκη στοιχείων από το εβραϊκό το αρμένικο και το αβεστικό αλφάβητο.
Αλλά ας επανέλθουμε στην συζήτηση με τον κ. Γιάννη Μπουτάρη. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης, μας είπε κατάφερε να ενοικιάσει περίπτερο στο Κέντρο της Αγίας Πετρούπολης και με διαφημιστικό υλικό να ενημερώνει το Ρωσικό κοινό για την Πόλη της Θεσσαλονίκης, τα θρησκευτικά μνημεία, τις Βυζαντινές Εκκλησίες, το Βυζαντινό και Αρχαιολογικό Μουσείο κλπ.
Αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας Marketing σύμφωνα με το Ρωσικό και Ελληνικό πρακτορείο ταξιδίων αναμένεται να είναι η άφιξη 700,000 Ρώσων τουριστών στη Θεσσαλονίκη το 2013 με αποκλειστική και μόνη δραστηριότητα τον θρησκευτικό τουρισμό.
Στη διάρκεια του forum αναφέρθηκε ότι οι άνθρωποι αυτοί κατά την διάρκεια της παραμονής τους στην Ελλάδα θα επισκεφθούν στα πλαίσια ημερήσιας εκδρομής από την Θεσσαλονίκη π.χ. τα Μετέωρα (μοναστήρια), στη συνέχεια θα κατέβουν για φαγητό στην Καλαμπάκα, θα αγοράσουν διάφορα είδη λαϊκής τέχνης, ντόπια προϊόντα κλπ. και το βράδυ θα επιστρέψουν στη Θεσσαλονίκη.
ΠΡΟΤΑΣΗ:
Γιατί η ημερήσια εκδρομή να γίνει π.χ. στα Μετέωρα ή στο Παγγαίο και όχι στο όρος Πάικο; Και στο Πάικο έχει Μοναστήρια (Μονή Παναγίας Γουμενίσσης, Μονή Αγίου Ραφαήλ, Μονή Οσίου Νικοδήμου). Για τα Μετέωρα θα διανύσουν οι τουρίστες 225 χιλιόμετρα με ότι αυτό συνεπάγεται( ταλαιπωρία, extra βενζίνες, διόδια κλπ.), ενώ για το καταπράσινο Πάικο μόλις 75 χιλιόμετρα. Η εκδρομή μπορεί να επενδυθεί με ένα κατάλληλο για την περιοχή διαφημιστικό τουριστικό πακέτο· οι εκδρομείς μετά την ξενάγηση στα Μοναστήρια θα καθίσουν για φαγητό στη Γουμένισσα, ή στη Γρίβα στο Πεντάλοφο (και όχι στα Πορρόια του Νομού Σερρών, όπως μου δήλωσε ένας οδηγός τουριστικού λεωφορείου που μετέφερε προσκυνητές).
Τα souvenir που θ’ αγοράσουν οι προσκυνητές κάλλιστα μπορούν να είναι αγροτικά προϊόντα της περιοχής αλλά κ. Μπουτάρη είπα στο Δήμαρχο, «γιατί ο κάθε ένας να μην κρατάει στο χέρι του ένα μπουκάλι κρασί «Γουμένισσα»;
Να μια καλή ιδέα λοιπόν για να βάλουμε την Γουμένισσα και στον εισαγόμενο οδικό θρησκευτικό τουριστικό χάρτη μας είπε ο κυρ-Γιάννης και μας χαμογέλασε με νόημα.
Αγαπητές φίλες, αγαπητοί φίλοι και συνδημότες μου: Γιατί να μην κρατάει στο χέρι του ο κάθε Έλληνας ή ξένος τουρίστας ένα μπουκάλι κρασί Ονομασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας (ΟΠΑΠ) από τα κτήματα – Οινοποιεία Αϊδαρίνη, Τάτση, Τίτου Ευτυχίδη, Χατζηβαρίτη, αλλά και άλλων μικρότερων οινοποιείων ή αντίστοιχα ένα μπουκάλι τσίπουρο ή γράππα αποσταγμένα από τα περίφημα «καζάνια» της Γουμένισσας;
«Ήγγικεν η ώρα» στα πλαίσια του θρησκευτικού τουρισμού να αξιοποιηθούν και άλλες παραγωγικές βιοτεχνικές εμπορικές δραστηριότητες αυτού του τόπου. Του τόπου όπου οι περισσότεροι από εμάς τους νεώτερους γεννηθήκαμε, του τόπου όπου μεγαλώσαμε, του τόπου όπου ζούμε, που τόσο αγαπούμε, του τόπου μας.
Για το λόγο αυτό, όπως και στην Αγροτική Οικονομία έτσι και στον θρησκευτικό τουρισμό του Πάικου απαιτείται Στρατηγικός Σχεδιασμός!
Στην Οικονομική Επιστήμη υπάρχει η Αρχή του Συγκριτικού Πλεονεκτήματος (Comparative advantage)· στην καταπράσινη πλαγιά του Πάικου, στην Μητροπολιτική Γουμένισσα το συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων περιοχών της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας λέγεται Θρησκευτικός Τουρισμός, επακόλουθο του οποίου θα είναι η Οικονομική Ανάπτυξη αυτού του τόπου.
Η κεντρική εξουσία βρίσκεται μακριά, πολύ μακριά από την περιοχή μας, σε 600 χιλιόμετρα απόσταση σχεδιάζουν οι γραφειοκράτες των Αθηνών. Όταν καλούνται να σχεδιάσουν παίρνουν μπροστά τους τον χάρτη της Ελλάδας και πειραματίζονται σε «Ασκήσεις επί Χάρτου». Αποφασίζουν για μας , χωρίς εμάς. Τι μένει λοιπόν να κάνουμε; Αυτό-οργάνωση επιχειρήσεων και ιδιωτών· λήψη αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο, από νέους ικανούς και αποτελεσματικούς Ανθρώπους με τεχνογνωσία (Know-how) και επιτελικό προγραμματισμό κάνοντας χρήση όλων των Εθνικών και Κοινοτικών Κονδυλίων. Επιτυχημένο παράδειγμα αναφέρω την έγκριση προγράμματος αναπαλαίωσης του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου στη Γουμένισσα, προϋπολογισμού δαπάνης 4,000,000 ευρώ. Το έργο ήδη εκτελείται και πιστώνεται στην Μητρόπολη Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως Πολυκάστρου και Γεφύρας χάρις στις άοκνες προσπάθειες του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτου και Πατέρα και Δεσπότη ημών κ.κ. Δημητρίου, αλλά και της άξιας επιτελικής ομάδας της Μητρόπολης.
Ο επόμενος χρόνος, το 2013 , είναι αφιερωμένος στη συμπλήρωση 1150 ετών από τον εκχριστιανισμό των σλάβων, από τους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο.
Το ¨ κύμα ¨ των σλάβων (κυρίως Ρώσων) τουριστών στη Θεσσαλονίκη αλλά και στην ευρύτερη αυτής, περιοχή, καθώς επίσης και οι οργανωμένες και αποτελεσματικές επισκέψεις των Ελλήνων προσκυνητών στα μοναστήρια του Πάικου, μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν την ¨ατμομηχανή ¨ - λοκομοτίβα – οικονομικής ανάπτυξης της Παιονίας.
HTML Comment Box is loading comments...